[EN] Dodatek B. Stałe odnośniki do obiektów w Aplikacji Czytelnika systemu dLibra

Wstęp

Bardzo istotnym aspektem udostępniania obiektów cyfrowych on-line jest możliwość tworzenia trwałych odnośników do tych obiektów. Odnośniki takie mogą być potrzebne np. w pracy naukowej jako element bibliografii, ale także w przypadku odnoszenia się do obiektów cyfrowych w zewnętrznych serwisach, takich jak katalogi biblioteczne, bazy bibliograficzne czy nawet Wikipedia. Poniżej opisano w jaki sposób tworzone są odnośniki do obiektów cyfrowych w systemie dLibra i z których z nich należy korzystać w celu zapewnienia maksymalnej trwałości referencji.

Model danych systemu dLibra

Poniższy rysunek prezentuje podstawowy model danych w systemie dLibra. W skład tego modelu wchodzą:

• Publikacje grupowe - elementy grupujące inne publikacje grupowe oraz zwyczajne publikacje. Publikacje grupowe mogą reprezentować np. całe czasopismo, lub jego konkretny rocznik czy miesiąc.
• Publikacje - elementy reprezentujące pojedynczy obiekt cyfrowy w systemie, który może posiadać wiele kolejnych wersji (wydań). Przykładem takiej publikacji może być zarówno książka, jak i pojedynczy numer czasopisma.
• Wydania - Konkretne wersje publikacji. Mogą odpowiadać np. faktycznym kolejnym wydaniom książki, ale mogą być też tworzone np. w przypadku udostępniania innej postaci cyfrowej tego samego obiektu fizycznego. W systemie może istnieć równocześnie wiele wydań tej samej publikacji, jednak praktyka pokazuje że użytkownikom końcowym udostępniane jest najczęściej tylko ostatnie, najnowsze wydanie.
• Pliki - pliki wchodzące w skład konkretnych wydań publikacji. Zawierają dane/informacje, które pobiera czytelnik korzystający z biblioteki cyfrowej.

Rys. 1. Podstawowy model danych w systemie dLibra.

Poniższa tabela przedstawia przykłady dla poszczególnych elementów modelu danych wraz z odnośnikami.

Tabela 1. Przykłady poszczególnych elementów modelu danych w systemie dLibra na przykładzie czasopisma dostępnego w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej.

Krótkiego komentarza wymaga jeszcze widoczne w Tabeli 1 rozróżnienie pomiędzy plikiem, a plikiem głównym publikacji. Obiekty cyfrowe mogą składać się z jednego lub więcej plików i w tym drugim przypadku niezbędne jest określenie, od którego pliku czytelnik powinien zacząć przeglądanie obiektu. Dla stron HTML przyjęło się, że plik taki nazywany jest index.html, jednak ze względu na to że w systemie dLibra składować można różne rodzaje obiektów, plik główny (plik początkowy) wskazywany jest przez redaktora biblioteki cyfrowej na etapie umieszczania obiektu w bibliotece. Rozróżnienie to dobrze ilustruje następujący przykład:

• http://www.wbc.poznan.pl/Content/8711/ - Link do treści wydania o identyfikatorze 8711 w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej, spowoduje przekierowanie do pliku głównego publikacji.
• http://www.wbc.poznan.pl/Content/8711/index.html - Link do pliku głównego treści wydania o identyfkatorze 8711 w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej, uzyskany w efekcie przekierowania z adresu http://www.wbc.poznan.pl/Content/8711/.
• http://www.wbc.poznan.pl/Content/8711/tom1-014.jpg - Link do jednego z plików składowych treści wydania o identyfkatorze 8711 w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej, uzyskany w efekcie przeglądania publikacji.

Rodzaje odnośników i sposób przetwarzania żądań czytelników

W Tabeli 1 przedstawiono dwa rodzaje odnośników do poszczególnych elementów modelu danych w systemie dLibra. Rozróżnienie to wynika z przyjętego sposobu przetwarzania żądań czytelników zilustrowanego na Rysunku 2. Kluczowe jest tutaj rozróżnienie pomiędzy Aplikacją Czytelnika, a modułem stałych odnośników. Moduł ten ma za zadanie uniezależnić część odnośników funkcjonujących w systemie dLibra od zmian technicznych zachodzących w Aplikacji Czytelnika, związanych z jej rozwojem, udostępnianiem kolejnych wersji i wprowadzanymi modernizacjami technologicznymi. Ostatnia kolumna w Tabeli 1 przedstawia przykłady takich stałych odnośników. Zadaniem modułu obsługującego te odnośniki jest zapewnienie, aby funkcjonowały one w taki sam sposób niezależnie od zmian wprowadzanych w kolejnych wersjach Aplikacji Czytelnika. Przedostatnia kolumna w Tabeli 1 przedstawia odnośniki funkcjonujące niezmienne w systemie dLibra od wersji 0.4 wydanej w 2004 roku do chwili obecnej, jednak teoretycznie w przyszłości ze względów technicznych mogą one ulec zmianie, dlatego też przy tworzeniu referencji do obiektów zaleca się stosowanie stałych odnośników zaprezentowanych w ostatniej kolumnie.

Rys. 2. Uproszczony schemat architektury systemu dLibra.

Stałe odnośniki a sytuacje wyjątkowe

W pewnych specyficznych przypadkach zapewnienie trwałych odnośników nie jest możliwe wyłącznie w oparciu o system biblioteki cyfrowej. Patrząc na przykładowy stały odnośnik (np.: http://www.wbc.poznan.pl/publication/290787) można stwierdzić, że posiada on dwa elementy które mogą ulec zmianie. Są to

• Adres domenowy (w przykładzie: www.wbc.poznan.pl) - może ulec zmianie, na przykład gdy:
  • właściciel domeny zapomni przedłużyć jej ważności i po wygaśnięciu własności domeny wykupi ją ktoś inny i zacznie stosować do innych celów;
  • instytucja macierzysta zmieni swoją nazwę i domenę (np. z Akademii na Uniwersytet);
  • biblioteka cyfrowa zmieni swój charakter (np. z instytucjonalnej na regionalną) i domenę.
• Identyfikator systemowy publikacji w ramach biblioteki cyfrowej (w przykładzie: 290787) - może ulec zmianie na przykład w efekcie awarii sprzętu powodującej utratę danych. Gdy administrator nie posiadał kopii zapasowej biblioteki cyfrowej, ale posiada kopie poszczególnych obiektów i ich metadanych to jedynym rozwiązaniem jest zbudowanie biblioteki cyfrowej od nowa. W takiej sytuacji mimo, że adres domenowy biblioteki cyfrowej i oprogramowanie nie ulegną zmianie, to systemowe identyfikatory poszczególnych obiektów najprawdopodobniej zmienią się, gdyż są one nadawana zależnie od kolejności wprowadzania obiektów.

Aby zapobiec tego typu wyjątkowym problemom stosuje się systemy identyfikatorów zewnętrzne w stosunku do biblioteki cyfrowej. Najpopularniejszym tego typu komercyjnym systemem są identyfikatory DOI, a jedną z bezpłatnych alternatyw jest system Handle. W polskich bibliotekach cyfrowych przyjęły się powszechnie oparte o specyfikację OAI Id identyfikatory obsługiwane przez Federację Bibliotek Cyfrowych. Tego typu zewnętrzne identyfikatory wprowadzane są jako element metadanych opisowych obiektu, dzięki czemu stają się niezależne od identyfikatorów systemowych. Uniezależnienie od adresu domenowego uzyskuje się poprzez globalne usługi lokalizujące (tzw. resolvery). 

Dla przykładu - do artykułu "The use of SEM morphoscopy in researching the litho-pedogenetic environments evolution of Late Pleistocene and Holocene" dostępnego w Repozytorium Cyfrowym Instytutów Naukowych PAN można w sposób trwały odwołać się na następujące sposoby:

• http://rcin.org.pl/igipz/publication/13932 - Odnośnik na poziomie biblioteki cyfrowej
• http://fbc.pionier.net.pl/id/oai:rcin.org.pl:2289 - Odnośnik wykorzystujący identyfikator OAI, realizowany w oparciu o usługę Federacji Bibliotek Cyfrowych
• http://fbc.pionier.net.pl/id/10.7163/GPol.2011.S1.3 - Odnośnik wykorzystujący identyfikator DOI, realizowany w oparciu o usługę Federacji Bibliotek Cyfrowych
• http://dx.doi.org/10.7163/GPol.2011.S1.3 - Odnośnik wykorzystujący identyfikator DOI, realizowany w oparciu o usługę dx.doi.org.

Summary

By way of a summary, the table below contains the advantages and disadvantages of particular kinds of links to objects available in the dLibra system.

Object type	The link used in	The effect of calling the object	Comment	Recommended?
Group publication	http://www.wbc.poznan.pl/publication/4081	Displaying the structure of a group publication	A reference through a permalink link which is independent of the version of the Reader Application.
	http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/4081	Displaying the structure of a group publication	A reference directly to the Reader Application; in theory, the URL structure may be changed in the future.
Publication	http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/291316	Displaying the metadata of the only available release of the given publication or a list of links to the releases of that publication when there is more than one release of that publication (in practice, that is a very rare occurrence).	A reference directly to the Reader Application; in theory, the URL structure may be changed in the future.
	http://www.wbc.poznan.pl/publication/291316	Displaying the metadata of the only available release of the given publication or a list of links to the releases of that publication when there is more than one release of that publication (in practice, that is a very rare occurrence).	A reference through a permalink link which is independent of the version of the Reader Application.
	http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/291316/edition/239649/content	Displaying the content of the only available release of the given publication or a list of links to the releases of that publication when there is more than one release of that publication (in practice, that is a very rare occurrence).	A reference through a permalink link which is independent of the version of the Reader Application. It causes the display of content in the interface of the digital library, which gives the reader access to the metadata of the presented object, the list of related objects, etc.
Release	http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/291316/edition/239649	Displaying the metadata of the given publication release.	A reference directly to the Reader Application; in theory, the URL structure may be changed in the future. A reference to a particular release of the publication, which can cease to be available to readers after another release of the same publication has been created and made available.
File	http://www.wbc.poznan.pl/Content/239649/	Displaying the main file of the given publication release	A reference to a particular release of the publication, which can cease to be available to readers after another release of the same publication has been created and made available. A reference directly to the content; it causes the display of the file without the interface of the digital library, which prevents the reader from seeing the object metadata.
	http://www.wbc.poznan.pl/Content/239649/7_Studies_2012_3_135.pdf	Displaying a particular PDF file of the given publication release	A reference to a particular release of the publication, which can cease to be available to readers after another release of the same publication has been created and made available. A reference directly to the content; it causes the display of the file without the interface of the digital library, which prevents the reader from seeing the object metadata. A reference directly to the name of the file, which can be changed when the files comprising the given digital object object are changed (regardless of a change of the release identifier), for example, because the original digital format of the file becomes obsolete.
	http://www.wbc.poznan.pl/Content/239649/7_Studies_2012_3_135.pdf#page=3	Displaying a particular fragment (page 3) of a particular PDF file of the given release of the publication.	A reference to a particular release of the publication, which can cease to be available to readers after another release of the same publication has been created and made available. A reference directly to the content; it causes the display of the file without the interface of the digital library, which prevents the reader from seeing the object metadata.. A reference directly to the name of the file, which can be changed when the files comprising the given digital object object are changed (regardless of a change of the release identifier), for example, because the original digital format of the file becomes obsolete. A reference to a particular fragment of a file (page 3) is made through an additional parameter, which does not have to be supported by the file browser used by the reader.

Table 2 The advantages and disadvantages of particular kinds of links to objects in the dLibra system.